Geruisloos criminelen terugbrengen naar de samenleving, dat is zijn missie. Johan Bac (49) studeerde rechten, promoveerde aan de VU op personen- en familierecht en was de jongste hoofdofficier ooit. Sinds kort is hij de directeur van Reclassering Nederland. De eerste stap? “De reclassering moet terug de bajes in.”

Hoe ziet jouw gemiddelde dag eruit? "Heel druk. Ik ben veel te vinden op het landelijk kantoor waar ik verantwoordelijk ben voor al het personeel en word gebeld voor moeilijke casussen. Ook zit ik veel in Den Haag omdat ik op de hoogte moet zijn van alle ontwikkelingen qua beleid en financiën. Maar ik ga ook vaak het land in en rijd alle vestigingen zo veel mogelijk af. Eén van de dingen die ik op de VU geleerd heb is dat je het échte werk moet proeven. Daarom kijk ik hoe werkstraffen gaan, heb ik weleens een werkstraf uitgevoerd en heb ik een enkelband gedragen. Ik wilde weten hoe beperkend de straffen nou eigenlijk zijn."

Houdt jouw werk weleens op? "Eigenlijk niet. Ik ben het wel gewend om overal te werken waar ik ben. Vorige week was ik aan het skiën met mijn familie. Dan heb ik een telefoontje op de piste en drie minuten later stap ik weer op de ski’s. Ik kan gelukkig snel schakelen."

"Ik merk dat ons werk steeds gevaarlijker wordt en de cliënten steeds ingewikkelder."

Het lijkt me niet de meest makkelijke materie om even gauw in te duiken? "Dat leer je wel. Ik kom snel tot de kern: waar gaat het nu echt om en waar zitten de risico’s? Ik word ook niet bij alles gebeld, maar wel bij grote incidenten of als er iets met een personeelslid is. Als er een gewelddadige cliënt is of wanneer iemand een personeelslid bedreigd heeft. Want ik merk wel dat ons werk steeds gevaarlijker wordt en de cliënten steeds ingewikkelder. Wij werken natuurlijk per definitie met mensen die iets misdaan hebben en zij komen allemaal onvrijwillig bij ons terecht. Het zijn in totaal zo’n 80.000 cliënten die een strafbaar feit hebben gepleegd of ervan verdacht worden. Daar zitten risico’s aan."

Voel jij je weleens onveilig? "Als Officier van Justitie heb ik dat weleens gehad. In de wereld van justitie gaan we om met mensen die in potentie heel gevaarlijk kunnen zijn. Je dringt binnen in hun privéwereld op een manier die ze niet waarderen. Ze moeten zich onvrijwillig aan toezicht of een werkstraf houden. Daarmee maken wij ons nooit populair."

Toch klink je trots. Wat is er zo mooi aan je werk? "Veel mensen denken dat wij alleen iets doen met ex-gedetineerden. Dat doen we ook. Maar de reclassering komt al eerder binnen. Wij zijn onderdeel van alle fases. Als iemand een strafbaar feit pleegt, worden wij direct op de hoogte gesteld. Daardoor kunnen we in een vroeg stadium met diegene praten en in kaart brengen wat voor vlees we in de kuip hebben. Wat voor problematiek is er? Wat voor kansen zijn er? Wat is het verleden van de verdachte? De politie richt zich op de strafbare feiten; wij richten ons juist op de persoon en zijn omgeving. Daar adviseren wij over aan de rechter-commissaris. 

Als delinquent niet blijft zitten, wordt hij geschorst uit de voorlopige hechtenis en dan mag hij vrij onder bepaalde voorwaarden. Wij houden dan toezicht op die voorwaarden door urinecontrole of een contactverbod. Als hij naar zitting gaat, schrijven wij een advies. Als er dan een werkstraf wordt opgelegd, houden wij daar toezicht op. Een andere groep komt onder toezicht van ons en heeft een voorwaardelijke straf met voorwaarden. Dat kan zelfs levenslang. Dus vanaf de aanhouding tot eventueel levenslang houden wij toezicht. Dat is ook de reden dat ik ben overgestapt naar de reclassering. We zijn betrokken van het begin tot het eind. En dat vind ik het interessantst. 

"Toen ik nog officier was hield het namelijk op zodra de zitting voorbij was, maar dan begint het echte werk pas."

Toen ik nog officier was hield het namelijk op zodra de zitting voorbij was, maar dan begint het echte werk pas. Dan wordt iemand op een gegeven moment teruggebracht in de samenleving. Met name daarbij betrokken zijn vind ik interessant. Hoe slagen we erin om mensen weer in een buurt te laten opnemen? Dat ze niet terugvallen of nieuwe slachtoffers maken? Die processen zijn fascinerend en wil ik zo goed mogelijk laten lopen. Niet alleen voor de cliënt, maar vooral om de samenleving veiliger te maken.Zonder vuurwapens, pepperspray of celdeuren zoals andere partners wel hebben. Dat is best ingewikkeld."

Je hebt veel te maken met moeilijke casussen. Van welke lig jij ‘s nachts wakker? "Van zaken waarbij kinderen vermoord worden. Het zijn beelden die nooit meer verdwijnen. De zaak van Ruben en Julian is een bekende. Dat waren twee broertjes die door hun vader zijn omgebracht. Dat is een zaak die ik nooit meer zal vergeten. Dat komt ook doordat ik zelf kinderen heb. Maar soms zijn het ook andere zaken die mij aangrijpen. Stalkingzaken waarbij mensen elkaar het leven al jarenlang zuur maken. Het hoeft niet per se heel ernstig te zijn voor het Wetboek van Strafrecht, maar kan toch een enorm persoonlijk drama zijn. Tegelijkertijd moet ik enige afstand houden. De samenleving wil ook dat er uiteindelijk gehandeld wordt. Dus moet ik ook in de meest verschrikkelijke omstandigheden mijn hoofd koel houden. Maar niet meer wakker liggen omdat ik afgestompt ben is natuurlijk ook niet goed. Het in een wankel evenwicht waarbij ik betrokken moet zijn en toch afstand moet houden." 

"Ik kijk op een andere manier naar de werkelijkheid, maar ik probeer niet cynisch te worden."

Jij ziet zoveel leed. Doet dat iets met jouw mensbeeld? "Zonder meer. Ik kan niet meer op een normale manier door steden rijden waar ik heb gewerkt als Officier. Dan denk ik continu: ‘Daar is iemand vermoord’, en ‘Daar heb ik een huiszoeking gedaan.’ Ik kijk op een andere manier naar de werkelijkheid, maar ik probeer niet cynisch te worden. Daarom heb ik hobby’s waar ik met normale burgers omga en mijn gezin dwingt me om met de normale dingen van het leven bezig te zijn."

Wanneer haal jij voldoening uit je werk? "De reclassering wordt ervoor ingehuurd dat het rechterlijk vonnis wordt uitgevoerd. Dus het formele antwoord is wanneer dat gebeurt. Als mensen een werkstraf positief afronden en niet terugvallen dan ben ik tevreden. Tegelijkertijd zijn er veel beroepscriminelen die weer terugvallen, dus het is niet zo dat je alleen maar tevreden moet zijn als je iemand voor altijd weerhoudt van strafbare feiten. Soms ben ik al heel blij als mensen hun toezicht of werkstraf kunnen afronden op een goede manier, omdat ze nog veel meer problemen hebben zoals schulden of een verstandelijke beperking en het moeilijk is een werkstraf te doen."

Eén van jouw eerste pijlers is terugkeren in alle gevangenissen. Waarom? "Ik wil een betere aansluiting tussen de gevangenis en het terugkeren. Met een vaste plek in de gevangenis worden cliënten continu door ons begeleid. Wij kennen de persoon al voor hij de gevangenis ingaat en gaan erna weer verder met diegene. Dus kunnen we eerder kijken wat iemand nodig heeft om weer terug te keren. Dat biedt de kans om in de gevangenis vast te kijken wat iemand nodig heeft. Heeft hij schulden? Dan is een budgetteringscursus een mogelijkheid. Of we zorgen ervoor dat de cliënt een identiteitsbewijs kan aanvragen wanneer hij of zij binnen zit en niet pas tien dagen na vrijlating. Want zo iemand kan tot die tijd niet huren of werken. Dat helpt de cliënt, maar vooral ook de samenleving. Want iemand die werkt, of een uitkering heeft kan geruisloos overgaan naar de samenleving en heeft een lagere kans om terug te vallen. Daar doen we het uiteindelijk allemaal voor."