De Surinaams-Amerikaanse Jennifer Tosch wil met haar rondleidingen door de stad aandacht vragen voor de keerzijde van het kolonialisme: de slavernij. „Slavernij vond wel degelijk plaats op Nederlandse bodem.”

Tosch spreekt tijdens de Martin Luther King Lezing op 27 oktober over Martin Luther Kings erfgoed in relatie tot het koloniale verleden.

Je komt oorspronkelijk uit New York en geeft nu rondleidingen over de sporen van slavernij in Amsterdam: hoe is dat tot stand gekomen?

„In 2012 kwam ik als uitwisselingsstudent naar Amsterdam. Mijn ouders waren immigranten uit Suriname en ik wilde meer weten over mijn familiegeschiedenis. Wat me in Nederland verbaasde was het gebrek aan kennis over de slavernij. De colleges focusten zich vooral op de Gouden Eeuw. Ik raakte verward, vroeg mijn professors waarom we alleen hoorden over de glorie en het niet hadden over waardoor Nederland zo rijk was geworden: de oorlog, de invasie van continenten, de tot slaaf gemaakten.”

„De professors antwoordden: 'O, maar op Nederlandse bodem vond geen slavernij plaats. Alleen ver weg in de koloniën'. Ergo: er waren hier geen slaven. Daarnaast was het dominante narratief: Nederlanders zijn kleurenblind, tolerant en hebben geen moeite met ras. Dit was het framework waartegen Nederlands erfgoed werd herinnerd. Het voelde voor mij alsof we de helft van het verhaal misten.”

„Ik stuitte in die tijd op een lijst van onderzoeksinstituut NiNsee waarop een aantal sporen van de Nederlandse koloniale geschiedenis in Amsterdam stonden. Van afbeeldingen van tot slaaf gemaakten op gevels tot in de schaduw op schilderijen. Die al bekende locaties kon ik samen met hulp van anderen uitbreiden naar maar liefst 118 plekken. Zo is het zaadje geplant voor de Black Heritage Tours die ik nu in Amsterdam geef.” 

„De mensen uit het Afrikaanse continent zijn verwijderd uit de collectieve Nederlandse koloniale geschiedenis en herinnering.”

Welke ontdekking maakte het meeste indruk op u? 

„Om de hoek van het burgemeestershuis in Amsterdam stuitte ik op een pand dat ooit van de gebroeders Hoorn, die tabakplantages hadden in Berbice, (red: een voormalig Nederlandse kolonie in Zuid-Amerika). Op de gevel staat een aantal Afrikaanse figuren. Door de regen was bij één de verf in een straaltje van zijn gezicht gelopen, het leek net alsof hij huilde. Dat raakte me enorm. Het was toen ik begon nog zo onbekend dat die figuren er sinds de 18^e eeuw al stonden. Hoe kan dat, dacht ik. De mensen uit het Afrikaanse continent zijn verwijderd uit de collectieve Nederlandse koloniale geschiedenis en herinnering.”

Compleet tegenovergesteld van wat de oorspronkelijke motivatie van zo’n afbeelding was: een statussymbool. 

„Precies. Eén van mijn hoofdvragen is dan ook: wat is de toekomst voor onze geschiedenis? Hoe reframen we die zodat het een completer verhaal is. En dus niet alleen de glorie, maar ook het trauma. Het was geen glorie voor iedereen. En die verhalen wil ik vertellen. Neem nu de vele familieportretten uit die tijd. Daarop staan vaak ook Afrikaanse figuren. Zulke bedienden staan vaak op de achtergrond, in de schaduw, onschuldig en dienend kijkend. Ik wil die uit de anonimiteit halen. Wat is hun verhaal?”

„Families lieten in hun testamenten hun bedienden na; ze waren onderdeel van hun bezit.”

„Zo stuitte ik op een schilderij van Wange van Bali. Hij werd geboren in Indonesië en ging vanuit daar als slaaf met de familie Bagelaar mee naar Delft. Hij leerde hier lezen en schrijven en hield een dagboek bij van zijn dagelijkse leven als een tot slaaf gemaakte in Nederland. Ook bestaat er een portret van de tot slaaf gemaakte Susanna Dumion, dat van haar werd gemaakt toen ze 100 werd. Ook zij ging mee naar Nederland en in het testament van Susanne L’Espinasse, de vrouw van de familie, geeft ze Susanna haar vrijheid. Zij bleef daarna nog tientallen jaren bij de familie werken voor vier gulden per week. Wat moet ze anders? Ze had hier geen familie. Het is dus onzin als er wordt gezegd dat er geen slavernij in Nederland bestond. Families lieten in hun testamenten hun bedienden na, ze waren onderdeel van hun bezit.”

Wat vond je familie ervan toen je in de geschiedenis dook?

„Mijn broer – die in Nederland woont - vond het in het begin vreselijk. Hij was bang dat ik onze familie in de problemen zou brengen, dat we gedeporteerd zouden worden. Witte mensen zouden volgens hem niet willen horen wat ik te zeggen had. Hij wilde dat ik het niet deed.”

„Mijn broer was bang dat ik onze familie in de problemen zou brengen, dat we gedeporteerd zouden worden."

„Mijn punt is niet dat de Nederlandse geschiedenis een complete leugen is, het is alleen incompleet. De verborgen verhalen wilde ik zichtbaar maken. Ook over mijn eigen familie. Pas toen ik naar Suriname ging om daar de archieven in te duiken en de plantages van mijn voorouders te bezoeken, leerde ik het hele verhaal. Daar ontdekte ik dat mijn achternaam, Tosch, afgeleid is van de naam van de plantage-eigenaren: McIntosch. Een paar jaar geleden ontmoette ik een nazaat van die familie uit Schotland. Hij gaf me een schilderij met het wapen en de geschiedenis van zijn familie. Zijn cadeau raakte me. Een erkenning, dat wij daar toch onderdeel van zijn.” 

Wat is volgens jou de rol van universiteiten bij het vertellen van verborgen geschiedenissen?

„De uitdaging voor universiteiten en musea is: wie is de eigenaar van het verleden? Wie staat er centraal en vanuit welk perspectief wordt er gekeken? De realiteit is dat dat vanuit het dominante perspectief gebeurt, waarin Europa centraal staat. Afstammelingen zoals ik moeten daarom ons verhaal blijven vertellen. En als universiteiten willen ontwikkelen dan moeten ze die verhalen opnemen in het dominante narratief.” 

Wat moeten we met de schuldvraag?

„Schuld is voor mij een lastige term als we spreken over verzoening. Het impliceert dat als je schuldig bent, je gestraft moet worden. Maar als schuld een motivatie voor naties vormt om zich te verzoenen met hun geschiedenis, is het wel nuttig. Het is een vorm van erkenning. Dat wij erkennen dat dankzij eeuwen van gedwongen arbeid, exploitatie en oorlog tegen inheemse landen en volken, een enorm gat op het gebied van sociale gelijkheid, educatie en andere sociale zaken is ontstaan. Pas dan kunnen de correcties om dat probleem te fixen echt van de grond komen. Schuld is alleen nuttig als er actie aan verbonden wordt.”

„Het voelt voor een bedrijf goed om te zeggen dat het diversiteit hoog op de agenda heeft staan, maar waarderen zij ook echt de mening van al hun medewerkers?"

„We praten steeds meer over diversiteit, gelijkheid en inclusie, maar wat betekent dat echt? Het voelt voor een bedrijf goed om te zeggen dat het diversiteit hoog op de agenda heeft staan, maar waarderen zij ook echt de mening van al hun medewerkers? De waarde van hun cultuur? Als ik iemand ben die je waardeert, en ik zeg dat zwarte piet racisme is omdat het een gewelddadige geschiedenis representeert tegen mensen die op mij lijken, en er wordt gezegd: ‘dat is niet zo’, of ‘zo bedoelen we het niet’, dan is mijn mening -en ben ik dus- minder waard.”

Dit jaar geef je de Martin Luther King lezing. Wat vind je belangrijk van zijn erfenis? 

„Met stip op nummer één: zijn boodschap van burgerlijke ongehoorzaamheid die verstorend kan werken op het systeem. Er is maar één iemand nodig die zegt: genoeg is genoeg. Mensen quoten hem vooral met: I have a dream, maar benoemen niet dat hij zich het systeem verzette. King was een revolutionair van zijn tijd, trots op zijn zwarte identiteit. Dat inspireert mij om een revolutionair van deze tijd te zijn. En iemand die na mij komt, zal weer de revolutionair van zijn of haar tijd worden. We zijn allen onderdeel van zijn nalatenschap. Ik wil niet te zweverig klinken, maar ik voel me verbonden met de stemmen uit het verleden die zeggen: this is our time and you, Jennifer, have been called.”

Jennifer Tosch spreekt tijdens de Martin Luther King Lezing op 27 oktober verder over dit onderwerp. Wil je dit evenement bijwonen? Dat kan live op de Vrije Universiteit of online via: www.vu.nl/mlk-lecture. Klik hier voor meer informatie.