VU-alumna en hoogleraar Neuropsychologie in gezondheid en ziekte Hanneke Hulst reconstrueerde samen met andere wetenschappers een geur van Constantijn Huygens en onderzocht wat voor rol geur speelt bij het geheugen.
Een parfum uit de 17de eeuw nabootsen. Hoe kwam u op het idee?
„Het idee kwam van geesteswetenschappers Ineke Huysman en Nadine Akkerman. Zij hielden zich bezig met de correspondentie en digitalisering van brieven van Constantijn Huygens en kwamen daarin recepten voor parfums tegen die niet eerder bekend waren. Huygens bleek een talentvol parfumeur. Met een aantal wetenschappers uit uiteenlopende disciplines hebben wij een van zijn geuren - die driehonderd jaar lang niet meer bestonden - tot leven gewekt."
U sloot aan in uw hoedanigheid als neurowetenschapper. Welke rol speelt het geheugen in dit project?
„Een parfum of geur kan in de hersenen gekoppeld worden aan emoties. Als je op een later moment de geur uit een specifieke situatie ruikt, kan deze sterke emoties oproepen, waardoor je die situatie weer goed voor de geest kunt halen. Constantijn Huygens noemde een van zijn parfums ‘Het rieckend water van mijn moeder’, waarschijnlijk omdat hij een goede band had met zijn moeder en haar via dit parfum levend wilde houden."
„Anderen aan hém laten denken deed Huygens ook graag. Aan vrouwen waar hij – tijdelijk – van was gescheiden, deelde hij geurzakjes uit. Als ze beiden zo’n zakje onder hun kussens zouden leggen, dan zouden ze toch een beetje bij elkaar zijn."
Wat is er bekend over geur en het geheugen?
„De amygdala is een gebied in de hersenen dat verschillende zintuiglijke informatie combineert en aan emoties koppelt. De hippocampus, de plek waar herinneringen worden vastgelegd, ligt direct naast de amygdala. Hierdoor kunnen emotionele gebeurtenissen diep verankerd worden en kan een geur die via de reukzenuwen de hersenen binnenkomt een specifieke herinnering opwekken."
„Dat kan positief zijn. Heb je bijvoorbeeld een hele leuke oma die vaak appeltaart bakt? Dan kun je al blij worden van de geur van appeltaart, zonder dat je oma daar is. Aan de andere kant kan voor mensen die terugkomen uit oorlogsgebieden en PTSS hebben, het ruiken van vuurwerk op oudejaarsavond een negatieve herinnering oproepen of een paniekaanval veroorzaken. Het gaat dus om de koppeling aan een emotie. Constantijn Huygens voelde een sterke emotie richting zijn moeder, zo erg dat hij er een geur van heeft willen maken."
Zou u het parfum zelf dragen?
„Ik weet niet of ik het lekker vind. Het parfum is heel sterk, kruidig. De hygiëne was in die tijd niet zo groot als vandaag de dag waardoor mensen zelf misschien ook al meer ‘geurden’. Misschien moest het parfum die geuren verbloemen. Daarnaast moet je je realiseren dat parfum 300 jaar geleden anders was dan nu, het werd niet op de huid gespoten maar gebruikt om een kamer te parfumeren. Het project zet je wel aan het denken en roept weer nieuwe vragen op. Een van de ingrediënten voor de geur was namelijk regenwater. Maar is regenwater anno nu wel vergelijkbaar met dat van driehonderd jaar geleden? Wij hebben uiteindelijk gekozen voor gedemineraliseerd water."
Aan de Universiteit Leiden doet u daarnaast onderzoek naar multiple sclerose (MS). Welke rol speelt het geheugen in uw onderzoek?
„Bij MS-patiënten ontstaan littekens in de hersenen, maar óók in het hersengebied waar het geheugen zit: de hippocampus. Dat levert ernstige geheugenproblemen op. Voor mij is het geheugen ons grootste goed. Het is dat wat je mens maakt: je herinneringen aan vroeger, aan je vrienden. Als het daarmee misgaat, heeft dat grote gevolgen voor je identiteit en de relaties met de mensen om je heen."
„Mijn moeder had MS en kreeg daardoor geheugenproblemen. Ik vond dat nog erger dan dat ze in een rolstoel zat. Ik moest alles herhalen en soms bekroop me het gevoel dat ze het misschien gewoon niet interessant vond wat ik vertelde. Onzin, natuurlijk, ze kon er niets aan doen, maar het duurde wel even voordat ik dat in de gaten had."
Doet u ook onderzoek met geur?
„Eigenlijk niet, dat was echt een uitstapje voor dit project. Wel houd ik me dagelijks bezig met het trainen van het geheugen en de cognitie van mensen met MS. De huidige standaard is dat pas met het trainen van de hersenen wordt begonnen wanneer mensen al last ondervinden."
„Mijn nieuwste project, Don’t be late!, heeft als uitgangspunt dat we eerder moeten beginnen met trainen. We moeten niet wachten tot die cognitieve stoornissen die hoogstwaarschijnlijk door hersenschade worden veroorzaakt, zich openbaren; we moeten de hersenen zo sterk mogelijk maken nog voordat deze schade ontstaat. Dat doen we nu onder andere door middel van een leefstijlinterventie: sporten, gezond eten en cognitieve uitdaging. Wij hopen hiermee cognitieve problemen uit te stellen, kwaliteit van leven te vergroten en mensen met MS zo lang mogelijk mee te laten doen in de maatschappij."
Wil je meer horen over de rol van geur in het geheugen? Kom dan naar het flitscollege van Hanneke Hulst op het Déjà VU-festival op 16 juni. Meer informatie?
Afbeelding: uit de video "Constantijn Huygens: parfumeur. 'Rieckend water van mijn moeder'.
