George Harinck (62) is hoogleraar aan de VU en dé kenner op het gebied van Abraham Kuyper. In twee tv-documentaires reisde hij hem aan de hand van dagboekfragmenten achterna. 

Hoe is Abraham Kuyper op uw pad gekomen?

„In mijn jeugd had ik weleens van Abraham Kuyper gehoord, maar hij maakte pas echt indruk tijdens een college Geschiedenis in Leiden. Het college ging over één van de reizen die Kuyper maakte door Amerika. Fantastisch om over te horen. Toen ik in 1985 op de VU kwam werken, bestond mijn eerste opdracht uit het fotoarchief van de familie Kuyper ordenen. Zeer interessant omdat Kuyper de eerste publieke figuur is die helemaal met fotografie is opgegroeid en daardoor de eerste moderne politicus is die bezig was met deze beeldvorming.” 

Heeft hij sindsdien een plekje in uw hart veroverd?

„Ik vermaak me na al die jaren nog steeds uitstekend met hem en ik zou graag een drankje met hem willen doen. Over Kuyper wordt vaak gezegd dat het een moeilijke man was. Dat is zo, maar het was ook een leuke en ondeugende man. Hij haalde geintjes uit met zijn collega’s in de krant. Ondanks zijn gereformeerde achtergrond ging hij niet naar de kerk, want dan hoorde hij zijn eigen artikelen gepreekt worden. Ja, er zit een morele kant aan hem die ik bedenkelijk vind, maar moet het accent de hele tijd op de kritiek liggen?”

U doelt daarmee op racistische uitspraken die hij heeft gedaan. 

„Dat klopt. Die uitspraken vallen bij hem eerder op omdat hij de hele dag op papier leefde. Alles kwam in de krant. Andere mensen dachten hetzelfde als wat hij dacht, maar dat werd niet zichtbaar. Dat praat het niet goed, maar plaatst het wel in perspectief.”

„Kuyper had een publiek en drukbezet leven. Hij was journalist, kamerlid en hoogleraar aan de VU. In 1875 raakte hij zwaar overspannen en vertrok hij voor een jaar naar Zuid-Europa. Daarna hield hij zich aan een strikt dagritme. Van negen tot één schreef hij. Als iemand één minuut te vroeg aanbelde, deed hij niet open. Elke zomer vertrok hij naar de Alpen om te rusten. Zijn gezin zat dan een dorp verder zodat hij het toch rustig had.”

In hoeverre herkent u zich in hem?

„Hij was de stichter van de moderne gereformeerde traditie en net als hij ben ook ik gereformeerd. Ik onderschrijf zijn visie op een democratische samenleving. We zijn het als Nederlanders vaak oneens met elkaar en het is belangrijk dat te erkennen. Kuyper dacht dat de meest gezonde samenleving zou ontstaan wanneer iedereen zijn eigen overtuiging kan navolgen. Dat geeft wel botsingen, maar dat is niet erg. Democratie is lastig, maar het is de beste samenleving.”

„Wij kijken als progressief land liever vooruit.”

Toch lijkt het alsof Kuyper niet veel bekendheid geniet in Nederland. 

„Het was in mijn jeugd niet iemand waar mensen het vaak over hadden. Pas toen ik historicus werd zag ik dat hij belangrijk is. Dat komt grotendeels doordat zijn opvattingen niet populair meer waren. Daarnaast zijn Nederlanders over het algemeen niet erg historisch ingesteld. Zoals Frankrijk Napoleon koestert en de Britten Churchill, doen wij dat niet in Nederland. Wij kijken als progressief land liever vooruit.”

Is hij in Amerika een bekender figuur dan hier?

„Academisch gezien wel; hij wordt daar veel bestudeerd. Amerika zit nu in de fase waar Nederland in de 19^eeeuw in zat. Van een christelijk land gaandeweg veranderd in een liberaler land. Aanhangers van Trump hopen dat hij de protestantse samenleving terugbrengt. Trump bepleit, hoewel hij zelf niet gelovig is, dan ook geen diversiteit, maar uniformiteit: alleen het christendom. Biden is daarentegen liberaler en vindt dat religie geen grote rol moet spelen. Je ziet dat de ideeën van Kuyper erbij worden gehaald als tussenoplossing: namelijk diversiteit wat betreft religie.” 

„Eigenlijk zou een BN’er de serie presenteren, maar toen mocht ik het ineens doen."

Voor uw televisieserie trad u in zijn voetsporen. Hoe kwam die reis tot stand?

„Twee documentairemakers hadden het boek ‘Om de oude wereldzee’ van Kuyper gevonden op een rommelmarkt. Tijdens hun research werd ik ingeschakeld om over Kuyper te vertellen. Eigenlijk zou een BN’er de serie presenteren, maar toen mocht ik het ineens doen. Het was heel bijzonder om in zijn huid te kruipen. Telkens vroegen we ons af: zou het hotel waar hij logeerde nog bestaan? Kunnen we het gebouw waar hij een burgemeester ontmoette nog zien? Heel bijzonder.”

Heeft u tijdens de reis nieuwe dingen geleerd over Kuyper?

„Hoeveel hij van zijn kinderen hield. Toen hij vertrok in 1905 was hij weduwnaar en had hij drie ongetrouwde dochters. Onderweg schreef hij elke week een brief naar die meiden. Hij reageerde daarin op wat er in hun leven gebeurde en deelde zijn eigen gevoelens. In het Midden-Oosten liet hij een snor staan, stuurt een foto naar hen op en de jongste dochter scheef terug: leuk dat snorretje, maar als je terug in Den Haag bent, moet ‘ie er wel weer af. Ik vond het leuk te ontdekken dat hij ook betrokken vader was.”