Van perenmolletjes en zwaailamp tot glansmethode en Winterklaas: wat hebben we gelachen. Maar ook geleerd. VU-wetenschappers vertellen naar aanleiding van De luizenmoeder waarom ouders zo lang zwaaien op school, wat een narcistische baas is, welke discriminatie echt vervelend is… Hieronder alle levenslessen die VU Magazine uit de tv-serie haalde. 

#1. Empathie maakt blind en egoïstisch

‘Uit empathie voor zijn kind kan zelfs de meest verlegen ouder agressief worden’, vertelde hoogleraar sociale psychologie en Luizenmoeder-fan Paul van Lange. Hij doelt op het lange zwaaien en rondhangen van ouders in de klas, dat in de eerste aflevering een doorn in het oog is van juf Ank. Van Lange: ‘De empathie van ouders met hun kind gaat ver. Je bent zo bezig met de vraag of jouw kind zich helemaal prettig voelt, dat je niet ziet dat de juf graag wil beginnen en je beter weg kunt gaan. En voor veel mensen geldt: als ze het wel zien, kan het ze niets schelen. De norm is dat egoïsme niet mag. Maar voor je kind mag het wel. Koste wat kost willen veel ouders voorkomen dat hun kind minder aandacht krijgt, of achtergesteld wordt.’
> De zwaailamp psychologisch verklaard

#2. Ouderparticipatie heeft weinig met de herfsttafel te maken

Helpen met school zit niet in de eerste plaats in helpen met de herfsttafel of meegaan op schoolreisje. Veel belangrijker is wat opvoeders thuis doen om hun kind te stimuleren. Pedagoog Marina Iliás promoveert op ouderparticipatie op school. Een particiPizza maken op school draagt niet direct bij aan de ontwikkeling van een kind, merkt ze op. ‘Een positieve houding van ouders ten opzichte van school is wél essentieel. Spreek bijvoorbeeld je verwachtingen uit naar je kind. Vertel dat je graag wilt dat het zijn best doet en leg uit waarom leren belangrijk is.’ Dat is wat anders dan eisen – van je kind en van de leerkracht – dat je kind op het hoogste niveau uitkomt. ‘Ouders vallen leerkrachten nogal eens af en hebben niet in de gaten hoe verwarrend dat is voor een kind. Dat is loyaal aan zijn ouders, maar ook aan de leerkracht.’
> De glansmethode heeft best wel potentie

#3. Geef andere ouders het voordeel van de twijfel

Het lief- en leedpotje waarin ouders heel opzichtig veel geld wilden stoppen, was een mooie illustratie van de ruil-relaties die ouders op school met elkaar hebben. Ze kennen elkaar vaak bijna niet, maar toch zijn ze afhankelijk van elkaar. Hun kinderen kunnen bevriend raken en bij elkaar gaan spelen. 

In oprechte vriendschap vertrouw je elkaar en is de relatie tot op zekere hoogte onvoorwaardelijk. Vrienden kunnen een tijdje bij elkaar in het krijt staan, zonder dat ze dat zo ervaren. Psycholoog Van Lange: ‘Bij ruilrelaties ga je veel sneller sociaal boekhouden: je let er scherp op dat je zelf genoeg doet, vooral in de ogen van de andere ouder, en ook of die ander genoeg doet.’ Zo niet, dan wordt het roddelen of iemand buitensluiten.

Geef onbekenden vaker het voordeel van de twijfel, raadt Van Lange aan. Bij menselijke interactie liggen misverstanden altijd op de loer. ‘Iemand kan gemakkelijk per ongeluk het verkeerde doen of zeggen, zonder dat de intentie fout is. En door andere gewoonten kan iemand een andere beslissing nemen dan jij zou doen.’ Is het voor jou écht overduidelijk dat een andere ouder jou als oppasadres gebruikt of zich altijd onttrekt aan klusjes op school, praat er dan over in vragende vorm. ‘Vraag rustig waarom de speelafspraakjes steeds bij jou zijn. Die persoon kan wel ziek zijn, of er is iets anders aan de hand. Ga niet te snel uit van kwade bedoelingen.’
> Jij moet mijn kind een groot prinsessenkasteel geven

#4. Zo herken je een narcistische baas

Schooldirecteur Anton is een prachtig voorbeeld van de narcistische baas. Narcisten komen relatief vaak voor in leidinggevende posities. Van Lange vertelt waaraan je ze kunt herkennen:

1) Ze lijden aan sterke zelfoverschatting en worden verblind door onrealistische doelen.
2) Narcisten luisteren slecht. ‘De narcist denkt vrijwel alles beter te weten. Daardoor maakt hij of zij te weinig gebruik van de inzichten en ervaringen van anderen.’

3) Ze zijn extreem gevoelig zijn voor kritiek. ‘Het lijkt erop dat de extraverte Anton veel kritiek nog wat kan wegwuiven zodat zijn publieke imago redelijk intact blijft. Maar niet elke narcist is extravert. Onderzoek laat zien dat juist de meer introverte narcist slecht tegen kritiek kan. En dat kan leiden tot irritatie of erger: wraak en vergelding.’

De eerste twee kenmerken zijn niet altijd goed te herkennen, omdat de narcist dat goed verhult met charme, merkt Van Lange op. ‘Maar onredelijk kwaad worden bij kritiek, vooral kritiek die het ego of imago flink raken, hebben de meeste narcisten minder in de hand. Als je goed oplet hoe je baas omgaat met kritiek, wordt de kans groter dan je zelfs een relatief ‘stille’ narcist herkent. En juist déze narcistische baas kun je beter niet publiekelijk te kijk zetten.’
> Dit is dus een narcistische baas

#5. Maak geen racistische grapjes om het ijs te breken

In De luizenmoeder passeerden heel wat opzichtige discriminerende situaties en blunders. In het echte leven is discriminatie in hoog opgeleide kringen subtiel. De grapjes zijn het ergst. Dat ontdekte Ismintha Waldring die onderzoek doet naar tweedegeneratie Turken en Marokkanen in leidinggevende posities. Als je tegen je Turkse collega grapt dat hij zeker wel weet waar jouw vannacht gestolen auto inmiddels is, lijkt dat misschien gezellig. Maar je creëert juist afstand. ‘Zo’n grapje creëert een wij-zijgevoel waar je niets tegen kunt doen. De dader maakt zichzelf onschendbaar: meelachen is je enige optie, anders ben jíj een zeikerd’, zegt Waldring.

Behalve met grapjes, krijgt de groep die Waldring onderzoekt ook te maken met niet-oprechte interesse van collega’s in hun religie. ‘Sommige mensen vragen niet één keer waarom iemand een hoofddoek draagt, maar bij elke ontmoeting. Dat is geen kwestie meer van belangstelling.’

Wil je echte nabijheid bewerkstelligen, stel dan een belangstellende vraag. Waldring: ‘Dan ben je zelf ook kwetsbaar, want wie weet vindt die ander het een domme vraag.’ En vergeet niet om echt naar het antwoord te luisteren.
> Grappige discriminatie is het ergste. Maar De luizenmoeder was top

> Heb jij ook genoten van de serie en iets herkend uit het echte leven? Reageer hieronder!