Vanuit de evolutie valt over de liefde nog steeds een hoop te zeggen, aldus hoogleraar evolutionaire psychologie Mark van Vugt. „Liefde gaat verder dan romantiek. Het zit er bij ons ingebakken dat we van alle apensoorten het meest monogaam zijn. We zijn in principe op zoek naar een liefdespartner voor de rest van ons leven.”

Is de liefde een populair onderwerp binnen de evolutionaire psychologie? 

„Ons vakgebied zou zonder liefde ophouden te bestaan. Reproductief succes is de belangrijkste voorwaarde voor het krijgen van kinderen. De mensen die liefde voor elkaar voelden, waren de mensen die succesvol waren in het grootbrengen van een gezin en die genen konden verspreiden. Liefde is ontzettend belangrijk als voorwaarde voor het doorgeven van jouw genen aan de volgende generatie."

Het idee van huisje, boompje, beestje is dus evolutionair gezien geheel verantwoord?

„Zeker. Van alle apensoorten zijn wij het meest monogaam. We zijn op zoek naar een liefdespartner voor de rest van ons leven, of in ieder geval voor de tijd dat we een gezin hebben en gezamenlijk kinderen grootbrengen. Dat is evolutionair ingebakken. Het zijn flinke investeringen die we moeten doen om een hulpeloze baby op te voeden tot een volwassene die ook weer een gezin kan stichten."

„Van het idee ‘opposites attract’, klopt niets."

„Dat we de meest monogame soort zijn, betekent niet dat we exclusief monogaam zijn. Mannen en vrouwen hebben ook deels tegengestelde belangen. Mannen hoeven minder te investeren in het nageslacht, denk aan een zwangerschap of het zogen van het kind. Mannen kunnen in die tijd kijken naar andere relaties die de kans op extra nageslacht kunnen vergroten. Mannen hebben in het algemeen een hogere seksdrive en zijn iets vaker op zoek naar kortetermijnrelaties. Dat kan leiden tot prostitueebezoek, overspel, buitenechtelijke relaties of een scheiding."

Wat zorgt ervoor dat mensen verliefd op elkaar worden? 

„Wat je als algemene tendens ziet is dat we, omdat de mens van nature zo monogaam is,  iemand zoeken die compatibel is. Van het idee ‘opposites attract’, klopt niets. We doen aan assortative mating. In ons eigen netwerk - met gedeelde interesses, achtergrond en educatie - hebben we de grootste kans om een liefdespartner te vinden. Zo is de kans dat je het eens wordt over de opvoeding van een kind en de taakverdeling het grootst. De boodschap is: blijf zoveel mogelijk in je eigen buurt kijken. Als je op zoek bent naar een succesvolle relatie op de lange termijn."

En als het gaat om fysieke uiterlijkheden of geur? 

„Bij vrouwen is haar fysieke aantrekkelijkheid en jeugdigheid belangrijker. Bij mannen speelt dat iets minder en gaat het eerder om hun getoonde ambitie, intelligentie of dat hij over middelen zou kunnen beschikken. Daarnaast kijken beide geslachten vooral naar vriendelijkheid, een goed karakter en betrouwbaarheid omdat je een langetermijnrelatie met elkaar aangaat."

„Geur gaat verder dan lekker ruiken. Enkele sociologen zagen bij een geuronderzoek dat vrouwen het T-shirt kozen van een man met meer masculiene eigenschappen. Dat heeft te maken met de relatie tussen geur en compatibiliteit van genen. Je wordt seksueel afgestoten van de geur van een sekspartner die ‘te dicht bij jou zit’ op het gebied van genen, om inteelt te voorkomen."

Is er iets aan het schuiven in de manier waarop wij aankijken tegen liefde en seksualiteit?

„Vrouwen hebben een sterkere behoefte aan een levenspartner die status heeft en maatschappelijk succesvol is en dat instinct verandert eigenlijk niet naarmate de vrouw economisch onafhankelijker wordt en zelf een hoge opleiding heeft. Zij wil niet downward daten en dus wordt de poel waaruit zij kan vissen kleiner. Vooral in een stad als Amsterdam waar relatief veel hoogopgeleide single vrouwen zijn en weinig hoogopgeleide single mannen."

„Eén van mijn Chinese promovendi noemde zichzelf ooit eens ‘de third gender’."

„Eén van mijn Chinese promovendi noemde zichzelf ooit eens ‘de third gender’. Naast de categorie man-vrouw zag zij zichzelf als een vrouw die niet makkelijk aan de man kan komen bij terugkeer naar China omdat zij straks heel hoog is opgeleid. In bepaalde delen van de wereld, ook op het platteland in Nederland, heb je veel mannen met een wat lagere status die wellicht niet zo makkelijk aan een vrouw kunnen komen. Voor hen is het zelfs  interessant om een bruid uit het buitenland te halen. Ik ken persoonlijk meerdere verhalen van mannen die dat hebben gedaan."

In uw boek Lucy, Darwin en lady Gaga schrijft u dat onderzoek bij mens en dier laat zien hoe scheve sekseratio’s een samenleving op onverwachte wijze kunnen beïnvloeden. 

„Als het gaat om liefde dan beïnvloedt de sekseratio, de verdeling van mannen en vrouwen in een populatie, de strategie die mannen en vrouwen kiezen om aan een partner te komen. De algemene bevinding uit onderzoek is dat vrouwen kieskeuriger zijn en mannen zich moeten aanpassen als er meer mannen dan vrouwen zijn. Dat leidt ertoe dat mannen doorgaans trouwer en loyaler worden. Ook om te laten zien dat ze geschikt zijn als langetermijnpartner."

„Daarnaast is een een groep jonge mannen die niet zo makkelijk aan een vrouw kunnen komen. Een samenleving waar veel mannen zijn ten opzichte van het aantal vrouwen, leidt ook tot een ontwrichte samenleving. Mannen gaan dan met elkaar concurreren, doden en worden crimineel  om hun status te verhogen voor dat kleine groepje vrouwen. Als er in boardrooms meer mannen zijn, dan hebben ze de neiging om met elkaar te concurreren. Vanuit een hogere statusbehoefte willen mannen haantje de voorste zijn. We gaan nu onderzoeken hoe de teamdynamiek verandert als er meer vrouwen in boardrooms komen. Je zou verwachten dat de machtsrelaties veranderen, het misschien egalitairder wordt. Of vechten die vrouwen elkaar via een andere manier de tent uit?"

Hoe groot is nu de kans dat je je liefdesmatch vindt bij de VU? 

„In Amsterdam, en ook in andere universiteitssteden, heb je op één jonge man wel drie jonge vrouwen en dan heeft de man het eigenlijk voor het uitkiezen. De jonge vrouw moet dan haar standaard verlagen om een partner te vinden en er ontstaan daardoor meer seksuele relaties voor de korte termijn. Uit onderzoek blijkt dat in een populatie waar meer jonge vrouwen zijn ten opzichte van jongemannen, vrouwen er ook vaak voor kiezen om in hun carrière te gaan investeren en hun kinderwens op te schorten."

„Mannen lijken vooral geïnteresseerd in vrouwen die om hun grappen kunnen lachen."

Kun je er als individu op inspelen? Heeft u de gouden tip om aan een partner te komen?

„Een van de kenmerken die meespelen wanneer mensen een langetermijnpartner zoeken is of diegene humor heeft. Er zijn in een relatie altijd momenten dat het niet vlekkeloos gaat en dan is samen kunnen lachen erg belangrijk. Wij onderzochten wat voor soort humor vrouwen leuk vinden bij mannen. Daaruit bleek dat de grappenmaker die anderen belachelijk maakt en zelf goed uit de verf komt het populairst was bij jonge vrouwen die zochten naar een date. De grappenmaker die zichzelf belachelijk maakt was het minst populair. Erg stereotiep maar toch waar: mannen lijken vooral geïnteresseerd in vrouwen die om hun grappen kunnen lachen."

Sommige van de conclusies die u trekt, schuren met het huidige debat gestoeld op gelijkheid tussen mannen en vrouwen.  

„Dat kan wel zo zijn, en ik ben me daar erg bewust van, maar dit zijn resultaten uit wetenschappelijk onderzoek, dat vaak in heel veel landen is gedaan. En het gaat om gemiddelde verschillen tussen mannen en vrouwen in wat zij belangrijk vinden in een relatie, dus dat geldt zeker niet voor iedereen. Je kunt wel vanuit het feminisme of de filosofie naar man-vrouw verschillen kijken, maar die doen soms nogal bizarre, ongestaafde beweringen over de menselijke natuur. De evolutionaire psychologie doet dat niet en kijkt bovendien veel verder terug in onze geschiedenis."

„Na voetbalwedstrijden wordt er tot 40 procent meer porno gekeken."

„Neem porno kijken. Dat doen mannen gemiddeld echt veel meer dan vrouwen. Het gaat vaak gepaard met een gevoel van schaamte, alsof het een zonde is. Als evolutionair psycholoog denk ik: ja logisch dat daar zo’n markt voor is, mannen hebben nu eenmaal een hogere seksdrive dan vrouwen en zijn meer uit op korte-termijn seks. Porno kijken is een manier om dat te kanaliseren in een vorm waarvan de samenleving niet al te veel schade ondervindt. Na voetbalwedstrijden wordt er tot 40 procent meer porno gekeken door mannelijke fans, blijkt uit onderzoek. Waarschijnlijk hebben mannen meer testosteron aangemaakt, wat ze nodig hebben voor de strijd. Als je vanuit het dierenrijk de strijd gewonnen hebt, dan geeft dat toegang tot seks."

Tot slot: beschouwt u de mens (en ook uzelf) als volledig evolutionair verklaarbaar en hoe zit het met vrije wil?

„Ik denk niet zoveel na over de vraag of vrije wil bestaat, want je kunt dat toch niet echt aantonen. Het is belangrijk – en nu speel ik toch even de filosoof - voor een samenleving dat er in ieder geval een illusie van vrije wil is. Daarmee kunnen we anderen toch op verantwoordelijkheden wijzen ten opzichte van elkaar en de samenleving. Vrije wil als zelfillusie is essentieel om ‘s ochtends je bed uit te komen."

Meer lezen? In zijn nieuwste boek FC Sapiens beantwoordt Mark van Vugt vanuit evolutionair psychologisch perspectief de vraag waarom de mens aan voetbal doet en van voetbal houdt.